Sierpecka POCZTA (refleksje na Dzień Pocztowca)

Przedwojenni pocztowcy na dworcu, z lewej Julian Korzeniewski.

Fragment mapy opracowanej przez Juliusza Kolberga pokazującej rozmieszczenie stacji/placówek i dróg pocztowych na terenie Królestwa Polskiego w 1817 roku. Mapa w zbiorach Biblioteki Uniwe­rsyteckiej w Toruniu.

Okolicznościowe zdjęcie z 1934 roku przy udekorowanym z okazji Święta Niepodległości wejściu do poczty przy ulicy Płockiej 1.

Pracownicy sierpeckiej poczty podczas zakładowej choinki w latach 70. XX wieku.

Zestaw wybranych datowników z Sierpca. Opracowany przeważnie w oparciu o materiały zgromadzone przez Pracownię Dokumentacji Dziejów Miasta Sierpc.

Okolicznościowy datownik z Sierpca z 1966 roku. Zbiory autora

Zestaw znaczków ze Wzgórzem Tumskim w Płocku i bloczek z 1993 roku pokazujący szlak bursztynowy. Na mapie zaznaczono Płock i Sierpc z mocno przekręconą nazwą: Sÿeorcz.

Zestaw "erek" z okolic Sierpca z 1980 roku. Zbiory autora.

List polecony z Goleszyna z 2001 roku nadany krótko przed zlikwidowaniem poczty (dla porównania "erka" z 1980 roku). Zbiory autora.

Dnia 18 października świętujemy Dzień Pocztowca. Warto zastanowić się chociaż odrobinę nad działaniem poczty dawniej i w bliższym nam czasie. Poczta była mi zawsze bliska. Ma ona swoją długą tradycję, urok i daje radość otrzymywania miłych listów. To ostatnie prawie zupełnie zanikło wyparte przez bardziej bezduszną pocztę elektroniczną. Zbierałem (jak kiedyś wiele osób) znaczki, a później "erki" i inne ciekawostki z pocztą związane. W latach 1978-1980 byłem pocztowcem. Do dzisiaj chętnie korzystam z jej usług, chociaż wiem, że nie działa najlepiej. Ale to już inny temat. Chciałbym przybliżyć troszkę pocztę sierpecką pokazując parę refleksji i ciekawostek z nią związanych.

W odległych czasach przekazywano sobie informacje sporządzone w formie pisanej, czyli listy, przez posłańców, kurierów. Niekiedy korzystano z pośrednictwa podróżujących kupców. Nie były to działania częste, wszak mała ilość ludzi posługiwała się pismem. Taki sposób kontaktowania się stosowano jedynie w ważnych sprawach.  

Znamy ciekawe przykłady sposobów przekazywania i przesyłania informacji stosowane u różnych ludów. Wyjątkowym była poczta Inków, która działała na ogromnym terytorium położonym w górach Andach. Zorganizowana została sieć tras, na których biegnący posłańcy w formie sztafety przemieszczali się dniem i nocą przenosząc rozkazy władcy w najdalsze krańce państwa. Było to "zapisane" w formie specyficznego pisma - kipu, zapewne połączone z przekazem ustnym. Ale wróćmy w nasze strony.

Za początek poczty polskiej uznaje się 18 października 1558 roku. Wówczas król Zygmunt II August ustanowił stałe połączenie pocztowe między Krakowem a Wenecją przez Wiedeń. Ułatwiało to przesyłanie informacji ze stolicy Królestwa Polskiego do innych państw europejskich. Ta poczta była zorganizowana za pomocą koni rozstawnych. Stąd data 18 października została przyjęta w Polsce jako święto pocztowców.

Zainteresujmy się pocztą Sierpca i okolic. W czasach staropolskich nieliczni sierpczanie otrzymywali bądź wysyłali pisma. Podobnie było w całym kraju. Z początku XIX wieku mamy ciekawe źródło do dziejów poczty. Jest to "Mappa Pocztowa i Podrożna Królestwa Polskiego i Wielkiego Xięstwa Poznańskiego" opracowana przez Juliusza Kolberga w 1817 roku. Zaznaczono na niej placówki/stacje pocztowe (pocztamty) oraz trasy je łączące. Trasy te były pokonywane w różny sposób: pieszo, konno, wozami i kariolkami (niewielkie pojazdy dwukołowe zaprzężone w jednego konia). W okresie Księstwa Warszawskiego uruchomiono już linie dyliżansowe, które przewoziły pasażerów i przesyłki pocztowe (listy i paczki). Na mapie zaznaczono pocztę w Sierpcu i odchodzące od naszego miasta szlaki przesyłek do Płocka, Bieżunia (i dalej przez Szreńsk do Mławy) oraz do Rypina. Nie zawsze dawało się niektórymi szlakami przejechać (tęga śnieżna zima albo roztopy). Pobliskie poczty w Raciążu oraz w Skępem i Lipnie pewnie do jakiegoś czasu były obsługiwane przez Płock. Stopniowo przybywało przesyłek, a i możliwości korzystania z poczty stawały się łatwiejsze. Pojawiały się specjalne pieczęcie, datowniki. W 1860 roku wprowadzono znaczki pocztowe. Przenieśmy się w czasie o kilkadziesiąt lat.

Pojawiła się kolej. Najbliższa kolejowa placówka pocztowa powstała w Mławie na otwartej tam w 1877 roku linii dróg żelaznych. Wiodła ona na południowy wschód do Warszawy i na północny zachód za granicę do Cesarstwa Niemieckiego przez Iławę do Gdańska. Pewnie przez stację w Mławie przechodziła część sierpeckich przesyłek pocztowych. Sierpeckie linie kolejowe powstały w okresie międzywojennym w czterech kierunkach. Jako pierwsza powstała w 1924 roku linia do Nasielska, a latach trzydziestych następne. Na dworzec przywożono z poczty przesyłki. W składach pociągów był podłączony ambulans pocztowy. Była również możliwość nadania przesyłki bezpośrednio na peronie. W ambulansie segregowano od razu korespondencję i gotowe worki z listami oraz paczki wydawano na kolejnych stacjach. Działo się to sprawnie i przyspieszało dotarcie przesyłki do adresata.

Po II wojnie światowej w dalszym ciągu korzystano z kolejowych ambulansów. Tam, gdzie nie docierały, posługiwano się specjalnymi samochodami pocztowymi bądź autobusami. Pewnym przełomem w działaniu poczty było wprowadzenie od 1973 roku kodów pocztowych. Miało to ułatwić i przyspieszyć wędrówkę przesyłek. Starano się w ten sposób ujednolicić sposób adresowania listów i paczek, wszak pewna dowolność i niekonse­kwencja nadawców niekiedy utrudniała sprawne odnalezienie adresata. Proces unormowania sposobu adresowania trwał długo. Nie zawsze kody przyspieszały koresponde­ncję, gdyż zmieniano sposób docierania do poszczególnych placówek. Zamiast być wydawane z ambulansów na poszczególnych stacjach, niekiedy wędrowały do większych poczt (przykładowo do właściwego Urzędu Pocztowo-Te­legraficznego z czterdziestu dziewięciu zlokalizowanych w ówczesnych miastach wojewódzkich) i stamtąd rozsyłane były w teren.

Taki sposób wędrowania korespondencji trwa i obecnie. Przykładowo list wysłany ze Skępego do Sierpca pewnie nie pojedzie prostą drogą. W latach sześćdzie­siątych XX wieku listy (zwykłe!) wysyłane przez ciocię w Gdańsku otrzymywaliśmy w Sierpcu przeważnie na drugi dzień. Jechały funkcjonującym wówczas nocnym pociągiem. Dzisiaj list priorytetowy może legalnie wędrować trzy dni. Niekiedy trwa to dłużej. Poczta ma konkurencję, a sama źle sobie radzi ze świadczeniem swoich usług. Ale to już osobny temat.

Już w czasach rosyjskich sierpecka poczta mieściła się w domu Moszego Goldsztejna przy ulicy Płockiej 1. W czasie okupacji poczta została zlokalizowana w domu państwa Lendzionowskich przy ulicy Płockiej 33. Funkcjonowała tam do 1972 roku, kiedy została przeniesiona do nowego obiektu wzniesionego naprzeciwko skweru (obecnie Skwer Rodziny Sieprskich herbu Prawdzic) u zbiegu ulic Płockiej i Piastowskiej (ówczesnej Armii Czerwonej). Tu mieści się dzisiaj. Smutnym symbolem osłabienia kondycji Poczty Polskiej jest wiszące na budynku ogłoszenie oferujące chęć jego sprzedaży. Co będzie dalej z tym budynkiem, a co z sierpecką pocztą?

W ciągu ostatniego ćwierćwiecza znacznie zmniejszyła się ilość urzędów pocztowych. W latach osiemdzie­siątych XX wieku na terenie obecnego powiatu sierpeckiego było ich 13. Po utworzeniu powiatu w 1999 roku zaczęto redukować liczbę placówek. Pozostały tylko w siedzibach gmin.

Działalność poczty przez wieki to efekt pracy pocztowców z kolejnych pokoleń. Nie sposób wymienić tu wielu, ale może warto chociaż kilka osób. Na początku XIX wieku funkcję ekspedytora poczty (albo, jak pisano w aktach, pocztmajstra) pełnił Józef Wróblewski, ówczesny burmistrz Sierpca. Na parafialnym cmentarzu znajdujemy nagrobki dawnych pracowników sierpeckiej poczty. W pobliżu kaplicy cmentarnej spoczywa Nikodem Ehrenkreutz (ur. 1825 - zm. 1887 w Sierpcu) emeryt, były naczelnik oddziału pocztowego. Jak na nagrobku napisano, był radcą stanu oznaczonym orderami. Po nim urząd ten pełnił jego syn, również Nikodem.  

Przez lata z sierpecką pocztą było związanych wiele osób. Z nowszych czasów pamiętamy wielu pocztowców. Najczęściej jednak stykamy się z listonoszami, którzy niezależnie od pogody docierają do nas z przesyłkami. Ja z dzieciństwa wspominam z sentymentem miłego i pracowitego pana Adama Grabskiego, przez wiele lat obsługującego rejon obejmujący wioski: Piaski, Piastowo, Gorzewo i dzisiejszą ulicę Księdza Piotra Ściegiennego (wówczas część Kolonii Staszica). Później poznałem kilkunastu listonoszy, z którymi dobrze mi się współpracowało podczas mojej przygody z pocztą.

Jak wspomniałem na wstępie, poczta i jej działanie inspirowały różne rodzaje kolekcjone­rstwa. Najbardziej znana jest filatelistyka. Znaczki były kolekcjonowane przez osoby w każdym wieku, od dzieci po dorosłych koneserów tego zainte­resowania. Znaczki pobudzały zaciekawienie różnymi dziedzinami wiedzy. Uczyły geografii, poznawania świata. Do tego były swego rodzaju małymi dziełami sztuki. Z czasem ich różnorodność znajdowała wręcz wielu wielbicieli. Do tego tematyka znaczków była coraz bardziej różnorodna. Tworzono zbiory tematyczne.

Czy można utworzyć zbiór sierpecki? Na pewno można zebrać trochę znaczków dotyczących Mazowsza Płockiego. Zacznie się on od ślicznego znaczka z serii miast polskich z roku 1960. Wzgórze Tumskie pojawiło się na znaczku o nominale 50 groszy. Temat Wzgórza Tumskiego jeszcze wracał kilkakrotnie. W 1964 roku w ramach serii na XX-lecie PRL pokazano Kombinat Petrochemiczny. Upamiętniono jubileusz 800-lecia Małachowianki (1980). Mamy też znaczki z niepospolitymi płocczanami. Znaleźli się tu Władysław Broniewski i Bolesław III Krzywousty. Możemy też do tego zestawu dołączyć książąt mazowieckich, którzy w Płocku mieli swoją stolicę: Władysław I Herman, Bolesław IV Kędzierzawy i Konrad Mazowiecki. Znajdziemy jeszcze kilka innych znaczków i karty pocztowe.

W 1993 roku wydano znaczek w postaci bloku przedstawiający mapę będącą fragmentem mapy Polski z około 1570 roku autorstwa Wacława Grodzieckiego (Grodeckiego). Z ułożonych na niej kamyków bursztynu nawiązano do przechodzącego ongiś przez nasze ziemie starożytnego szlaku bursztynowego. Na mapie zaznaczono Płock. Jest tam również Sierpc (zapisany z mocno przekręconą nazwą: Sÿeorcz). Zatem jest to pierwszy poniekąd sierpecki znaczek. Czy pojawiły się jakieś następne? Chyba nie.

Kolekcję sierpcianów filate­listycznych, czy z pogranicza filatelistyki, można jednak kontynuować. Na szczególną uwagę zasługują datowniki zmieniające się przez dziesięciole­cia, w różnych realiach politycznych. Niestety często są bardzo trudne do zdobycia. Koperty ze skasowanymi za ich pomocą znaczkami zachowały się w niewielkich ilościach. Kasowniki z czasów rosyjskich są wspomnieniem odległej historii, której już nikt nie pamięta. Z okresu okupacji są kasowniki z nazwą miasta Shirps, a później Sichelberg. Interesujące są kasowniki z kolejowych ambulansów pocztowych: Sierpc-Warszawa, Sierpc-Toruń i innych. Kolekcjonerów szczególnie interesują kasowniki okolicznościowe. Takim był używany w 1966 roku podczas II Objazdowej Wystawy Filate­listycznej z napisem "Tysiąc Lat Państwa Polskiego". Niedawno w 2022 roku używany był datownik z okazji obchodów 700-lecia nadania naszemu Sierpcowi praw miejskich.

Listy polecone były opatrywane specjalnymi nalepkami z literą "R" zwane przez kolekcjonerów "erkami". Zmieniały się one w przeciągu lat. W czasach rosyjskich miały literę "З" (od "Заказное письмо"). Przez pewien czas po II wojnie światowej używano odbijanych czarnym tuszem pieczątek z literą "R". Na nalepkach była wydrukowana nazwa poczty. Po wprowadzeniu kodów pocztowych na "erkach" był również wydrukowany numer kodu. Ostatnio wprowadzono "erki" z kodem kreskowym. Niestety, nie mają one zaznaczonej nazwy miejscowości. (Zatem niezbyt ciekawe są jako sierpciana.)

Do pocztowego zbioru regionalnego zaliczają się wszelkie koperty i karty pocztowe wysyłane z Sierpca. Mają one niekiedy swoją historią. Ciekawe są także dawne telegramy, zważywszy, że już tego typu usług poczta obecnie nie wykonuje. Miłośnicy Sierpca i okolic chętnie pochylą się nad zdjęciami pokazującymi pracę naszych pocztowców.

Warto ocalić od zapomnienia urok dawnej poczty (w naszym przypadku sierpeckiej). Jeśli mamy takie pamiątki można je udostępnić do zbiorów Pracowni Dokumentacji Dziejów Miasta Sierpc. Tam zachowane, chociażby w postaci skanów, zostaną zarchiwizowane na dalsze lata. A tak w ogóle, warto by było, aby znalazł się ktoś, kto chciałby dokładnie zbadać i opisać dzieje poczty sierpeckiej. Przydałoby się utrwalić pamięć licznych pocztowców, którzy świadczyli tak cenne dla nas usługi.

Redakcja Sierpc OnLine załącza pracownikom poczty najlepsze życzenia i pozdrowienia z okazji Dnia Pocztowca.