Gmina Gozdowo

Pierwsze wzmianki historyczne dotyczące osady pochodzą z początku XIV wieku. Miejscowa legenda mówi, że bywał tu często książę Masław, przejściowy władca Mazowsza Północnego w I połowie XI wieku. Mało atrakcyjne położenie Gozdowa z dala od ważnych szlaków handlowo-komunikacyjnych hamowało rozwój wioski. Stąd też przez całe wieki osada nie zdołała się wydźwignąć ponad rolę peryferyjnego ośrodka.

W badaniach dziejów Polski w pełnym i późnym średniowieczu zwraca uwagę rola i pozycja społeczna rodów heraldycznych, wpływy polityczne ich przywódców, znaczenie powiązań i dziedziczonych tradycji rodzinnych oraz narodowych. W mazowieckiej elicie władzy owego czasu wyróżnia się ród nazwany od Gozdowa na Mazowszu Płockim. Ród ten należał do mniejszych liczebnie rodów szlachty mazowieckiej. W XV wieku nazwano ten ród "clenodium Gozdovo, Gozdovitorum."

Pierwszym dobrze udokumentowanym posiadaczem Gozdowa w początkach XIV wieku, a zatem w dobie formowania się polskich rodów heraldycznych. Był Krystyn, jeden z czołowych urzędników Bolesława II, księcia rządzącego samodzielnie od 1278 roku. Krystyn pojawił się w 1293 roku jako podczaszy książęcy. W 1298 Krystyn był już podkomorzym, najpewniej w dzielnicy czerskiej. Dzielnicę czerską przejął Bolesław II po śmierci swego brata Konrada II w 1294 roku. Następnie Krystyn został awansowany na wojewodę czerskiego w 1304 roku.

W 1305 roku Krystyn ufundował w Gozdowie kościół parafialny, wydzielając plebanowi poświętne w pobliskim Głuchowie. W akcie erekcyjnym biskup płocki Jan określił Gozdowo jako "hereditas paterna" wojewody czerskiego. Kościół nosi wezwanie Wszystkich Świętych. Jest to zastanawiające, gdyż przed połową XIV wieku w fundowanych polskich kościołach wezwanie takie należy do rzadkich. Zwraca uwagę, że święto patronalne świątyni łączyło się z następującym po nim Dniu Zadusznym, poświęconym pamięci i modlitwie za zmarłych przodków.

Krystyn poza samym Gozdowem był właścicielem Głuchowa, Dzięgielewa, Rempina, Rękawczyna, Czarnomina. W wieku XIV Gozdowo wyróżnia się wielkością na tle gęstej sieci mniejszych osad tego rejonu należących do rozrodzonej drobnej szlachty mazowieckiej. W samym Gozdowie odkryto dwa cmentarzyska szkieletowe w obudowie kamiennej z XI-XIII wieku, w których zapewne grzebano okoliczne drobne rycerstwo.

Wieś Gozdowo leżała 20 km na północ od Płocka przy gościńcu łączącym przez Proboszczewice stolicę Mazowsza z Sierpcem. Było to wówczas najkrótsze połączenie tych dwóch wczesnośredniowiecznych grodów książęcych. Zarazem leżało Gozdowo jedynie 10 km na północny zachód od Bielska, osady targowej i węzła drogowego. Gozdowo do 1305 roku należało do parafii bielskiej.

Wiadomo, że Gozdowo było w XIV wieku tradycyjnym miejscem sądów wojewodzińskich. Poświadczają ten fakt nazwy ksiąg sądowych z tego okresu. Ustalenie Gozdowa jako miejsca sądów wiązało się z dłuższą działalnością na urzędzie wojewody płockiego kolejnych posiadaczy Gozdowa. O działalności seniorów rodu na Gozdowie wiemy od Jana Długosza, którego informował o swym rodzie biskup Paweł Giżycki około roku 1478.

Anna Bojanowska