1/2000
W niebie i na ziemi
Oblicza religijności ludowej

Taki tytuł nosi zorganizowana w Muzeum Wsi Mazowieckiej w Sierpcu wystawa. Opiera się ona częściowo o zbiory własne, ale głównie wykorzystuje eksponaty, wypożyczone z Muzeum Etnograficznego w Toruniu. Prezentuje wyobrażenia Boga-Ojca, Jezusa, Matki Bożej oraz postaci świętych, jakie funkcjonowały w kulturze ludowej od końca XVIII stulecia do początków XX wieku.

Wystawę wzbogacają skłaniające do refleksji fotogramy, ukazujące ludzi pełnych modlitewnego skupienia i zadumy. Przy niektórych eksponatach umieszczono teksty starych pieni i modlitw ilustrujących wierzenia i oczekiwania związane z różnymi mieszkańcami niebios. W pierwszej sali znalazły się obrazy ukazujące Boga-Ojca. Są one nieliczne i pozbawione tej temperatury uczuciowej, jaką dostrzega się np. w wizerunkach Matki Bożej. Stwórca wiata jawi się nam jako patrzące z wysoka oko, które wszystko widzi i wysuwające się zza chmur ręce, symbolizujące boską potęgę, błogosławieństwo i sprawiedliwość ("Oko Opatrzności"), czy też starzec z siwą brodą ("Trójca święta", "Stworzenie wiata").

Boga-Ojca postrzegano, jako Pana wiata, który po powołaniu go do istnienia nie ingerował w codzienne życie na ziemi. Stąd charakterystyczne dla tradycyjnej religijności zwracanie się w potrzebie do bliższego ludziom Jezusa, a zwłaszcza Jego Matki. Od Niej spodziewano się wszelkiej pomocy. Ona, jako pośredniczka między Bogiem a zwykłymi śmiertelnikami miała uprosić dla nich miłosierdzie. Wiarę tę wyrażają włączone do ekspozycji cytaty zaczerpnięte ze "Zbioru pieni ...", wydanych w 1871 r. w Pelplinie. A oto jeden z nich:

O Matko! za nami
Miękcz Syna prośbami
Gdy ma karać, broń
I przed gniewem chroń
Zasłoń piersiami."

Kult maryjny w Polsce szczególnie się rozwinął, a ilość cudownych miejsc była ogromna. Oczywiście każde sanktuarium miało "swoją Matkę Boską". Znalazło to odbicie na wystawie, gdzie można oglądać wizerunki Bożej Rodzicielki związane ze wszystkimi bardziej znanymi cudownymi miejscami. Nie zabrakło też Matki Boskiej Żurawińskiej i Skępskiej, ciągającej rzesze wiernych do świątyń położonych w niedalekiej odległości od naszego miasta. Niestety Matki Boskiej Sierpeckiej na wystawie nie ma. Bowiem sława tego cudownego obrazu, szeroko rozchodząca się zwłaszcza w XVI w. z czasem znacznie się zmniejszyła i w XIX wieku ustępowała już wielu innym ośrodkom kultu religijnego.

Sporą grupę eksponatów stanowią wizerunki Chrystusa m.in. "Chrystus Ukrzyżowany", "Zmartwychwstanie", a zwłaszcza "Serce Jezusa", którego miłosierdzie poczynając od drugiej połowy XIX wieku stało się przedmiotem szczególnej czci.

Oczywiście na wystawie nie zabrakło także świętych, patronujących poszczególnym sferom życia codziennego. Na dawnej wsi całe ściany pokrywały religijne obrazy, gdyż dawało to ludziom poczucie bezpieczeństwa. Jak mówi współautor wstępu do katalogu wystawy "W niebie i na ziemi", Hubert Czachowski "Nie były to bowiem dla nich tylko plastyczne wyobrażenia Boga czy świętych, ale same te przedmioty zawierały w sobie cząstkę świętości. Nic więc dziwnego, że nie wyobrażali sobie modlitwy w domu, która odbywałaby się w miejscu innym niż przed świętym obrazem". Zgromadzone eksponaty pochodzą głównie z woj. kujawsko-pomorskiego. Niektóre z miejscowości położonych bardzo blisko Sierpca np. wizerunek w. Józefa, znaleziony na cmentarzu w Skrwilnie, czy w. Jana Nepomucena, znaleziony w Raciążu. Na dodatek ten ostatni, (olej na płótnie), pochodzący z 1839 r. został wykonany przez Radomyskiego, co kojarzy się z nazwiskiem znanej rodziny, związanej z naszym miastem.

Techniki stosowane przez tych, najczęściej nie znanych autorów, odznaczają się dużym zróżnicowaniem. Spotyka się drewno polichromowane, olej na płótnie, gips malowany, zdarzają się też takie połączenia jak haft na kanwie, masa plastyczna i wkomponowane suche kwiaty (znaleziony w Widzykach w. Jan Chrzciciel), czy , blacha, kwiaty papierowe (znaleziony w Bydgoszczy obraz Matki Boskiej Nieustającej Pomocy). Sporą grupę eksponatów stanowią bardzo popularne od drugiej połowy XIX wieku chromolitografie, oleodruki, obrazki i figurki ceramiczne, produkowane w różnych manufakturach, także zagranicznych.

Wystawę, która została otwarta 5 listopada ubiegłego roku, można zwiedzać do Wielkanocy b.r. ciekawe eksponaty, starannie przygotowane wystawy sprawia, że ogląda się ją z dużym zainteresowaniem.

Halina Giżyńska-Burakowska