Kronika dziejów Ziemi Sierpeckiej

Ok. 900 - 995. Po wcieleniu Mazowsza do państwa Polan, w miejsce dotychczasowych gródków plemiennych budowane są duże twierdze książęce. W tym okresie powstaje zapewne gród w Sierpcu..

1003. Wg tradycji kościelnej, erygowano w Sierpcu parafię i zbudowano kościół na miejscu świątyni pogańskiej. Tak wczesne powstanie parafii świadczy o dużym znaczeniu miejscowości.

1047. Ksiązę polski Kazimierz Odnowiciel w przymierzu z władcą Rusi Kijowskiej Jarosławem Mądrym, pokonał samozwańczego władcę Mazowsza Miecława (Masława) w krwawej bitwie nad rzeką Skrwą w bezpośrednim sąsiedztwie Sierpca

1065. Pierwsza zapisana data dotycząca grodu Sierpc (w tzw. Falsyfikacie mogilneńskim powstałym w 1155r.). Także o grodzie kasztelańskim Raciąż.

Połowa XII w. Prawdopodobny najwcześniejszy okres powstania Kasztelanii Sierpskiej, utworzonej z części dotychczasowych kasztelanii płockiej i raciąskiej. Jednak bardziej prawdopodobna data to połowa XIV w. Kasztelania objęła tereny póżniejszych starostw: bielskiego i sierpeckiego. Była to tzw. kasztelania powiatowa (mniejsza, drążkowa)

XIII. Erygowano parafię Goleszyn. Obecny kościół zbudowano w 1762r. staraniem Ignacego i Szczepana Miszewskich, właścicieli Goleszyna.

XIII. Erygowano parafię w Uniecku.

1305. Erygowano parafię Gozdowo.

8.V.1322. Książę płocki Wacław (zwany Wańką), w dokumencie dotyczącym zamiany różnych wsi i obchodów między księciem a biskupem płockim Florianem, zezwala na lokację w Sierpcu miasta na prawie średzkim oraz zwalnia jego mieszkańców od jurysdykcji książęcej. Dokładna data lokacji miasta nie jest znana, z uwagi na toczące się walki nie nastąpiła na pewno przed 1330 rokiem. Jest to trzecia lokacja na północnym Mazowszu - po Płocku (1237) i Pułtusku (1257) .

1348. Mazowsze pustoszy "czarna śmierć" (dżuma). Przeżyło tylko ok. 1/4 ludności.

1350. Pierwszym znanym ze źródeł kasztelanem sierpeckim jest Jan z Łysakowa herbu Boleścic (poświadczony dla lat 1350 - 1363).

1373. Erygowano parafię Koziebrody.

1377. Erygowano parafię Borkowo Kościelne. Kościół wybudowany z fundacji księcia Siemowita IV a z inicjatywy biskupa płockiego Dobiesława Sówki.

Ok. 1380. Po przejściu Sierpca w ręce prywatne sądy ziemskie przeniesiono do Bielska. Powiat bielski znajduje się na terenie kasztelanii sierpeckiej.

1383. Erygowano parafię Ligowo.

1399. Jaśko Pilik, właściciel Sierpca i wojewoda Abraham Socha wzięli udział w wyprawie księcia Witolda przeciw Tatarom i obaj polegli w bitwie nad Workską.

XIV. Erygowano parafię Krajkowo.

1406. Powstaje parafia w Bieżuniu, wyodrębniona z parafii Lutocin po lokacji miasta przez Andrzeja z Gulczewa, kasztelana płockiego.

1406. Prawa miejskie uzyskuje od księcia płockiego Siemowita IV, miejscowość Bieżuń, gniazda rodowe Sierpskich (Sierprskich). Miasto założył Jędrzej z Golczewa, kasztelan płocki. W późniejszym okresie dobra bieżuńsko - żuromińskie były własnością m.in. Działyńskich i Zamojskich.

5.VII.1410. W Jeżewie k/ Sierpca stacjonuje armia polsko - litewska (a ściślej jej dowództwo z królem Władysławem Jagiełłą i księciem Witoldem) ciągnąca przeciw Krzyżakom pod Grunwald. Wojna polsko - krzyżacka przerywa na krótko kontakty Sierpca z ziemiami krzyżackimi.

1410. W wyprawie grunwaldzkiej bierze udział Wojciech z Sierpca, syn kasztelana płockiego Andrzeja, który po zdobyciu Działdowa został dowódcą załogi tamtejszego zamku. Po odebraniu zamku przez Krzyżaków, dostał się do niewoli wraz z rycerzami: Wojciechem z Nagórek i Janem z Zawidza.

1453. Wzniesiono Kościół parafialny w Bożewie z fundacji Andrzeja z Borzewa, starosty płońskiego.

1497. Wśród obdarowanych przez króla Olbrachta uczestników wyprawy wołoskiej występują z kasztelanii sierpeckiej m.in.: Paweł i Stanisław Rościszewscy, Wojciech i Strogonomir Wilczogórscy, Stanisław i Paweł Giżyńscy, Jakub i Stanisław Osieccy, Wojciech Barnek, Jan Wawrzyński, Piotr Zylenicki, Stanisław Rudowski. Znacznie większa ilość szlachty zostaje ukarana, także konfiskatą dóbr, za absencję w tej wojnie.

XV. Erygowano parafię Mochowo (przed 1479). Obecny kościół parafialny wzniesiony w 1684r. z fundacji Marcina Mochowskiego. Erygowano parafię Zawidz.

XV w. Erygowano parafię Jeżewo (przed 1449r.).

XV w. Erygowano parafię Rościszewo. Obecny kościół parafialny wybudowano w l. 1779 - 1781 z fundacji Benedykta Józefa Jeżewskiego, generała wojsk koronnych, właściciela Rościszewa.

Wieki XV - XVI. O znaczeniu i zamożności Sierpca świadczą liczni (ponad 30) studenci Akademii Krakowskiej z tego miasta. Również dwaj profesorowie A.K. wywodzą się z naszego miasta: Feliks z Sierpca - lekarz (zm. 1578), Wojciech z Sierpca - filozof i poeta (zm. 1620).

XV - XVI w. W Sierpcu funkcjonuje komora celna lądowa.

XV. Na targach i jarmarkach w Sierpcu pojawiają się po raz pierwszy Żydzi.

1.XI.1509. Król Zygmunt I Stary wydaje we Lwowie przywilej na opatrywanie sukna produkowanego w Sierpcu specjalnym .

1519 - 1521. W ostatniej wojnie polsko - krzyżackiej, Piotr Kryski z Drobina, kasztelan sierpecki, dowodzi oblężeniem Działdowa a po zdobyciu miasta i zamku zostaje starostą działdowskim.

Lata 30 - te XVI w. Z części powiatu bielskiego i raciąskiego wydzielono pow. sierpecki.

1534. Sierpc liczy ok. 2400 mieszkańców, w tym ok. 780 związanych z gospodarką rolną.

Ok. 1543. W Paprockiej Woli k/ Sierpca urodził się Bartosz (Bartłomiej) Paprocki - wybitny heraldyk i historyk, wierszopis (zm. 1614).

1563. W powiecie działa 31 młynów wodnych i 9 wiatraków.

1564. Wg lustracji pow. sierpecki liczy 12,7 mil kwadratowych (699 km²), znajdują się w nim 2 miasta (Sierpc i Bieżuń) oraz 153 wsie, w tym 55 szlachty zagrodowej. Szlachta zagrodowa uprawiała 239 łanów, kmiecie - 442.

1564. W Sierpcu działa, wg rejestrów poboru podatków, 100 rzemieślników i handlarzy, rzemieślników wiejskich w powiecie było 72.

1577. W pow. sierpeckim działa 49 producentów piwa i 8 gorzałki.

Koniec XVI wieku. Sierpc liczy około 2 tyś. Mieszkańców (drugie co do wielkości miasto Mazowsza Płockiego).

1624. W klasztorze sierpeckim Zofia Potulicka, podkomorzyna poznańska, właścicielka lewobrzeżnego Sierpca, przyjmuje obiadem króla Zygmunta III.

1624. W Płocku sporządzono akt urzędowy na mocy którego przepisano na uposażenie klasztoru P.P. Benedyktynek połowę Sierpca i przyległe wioski: Dąbrówka, Żarówka, Stu dzieniec, Rochocin, Szczutowo, Blizne, Urszulewo, Susk, Dziembakowo i Rogieniczki.

1626. Sporo szkód w Sierpcu poczynił oddział dragonów szwedzkich króla Gustawa (wypad z terenu Prus).

Ok. 1660. Po kataklizmie wojny polsko - szwedzkiej ("Potop"), liczba ludności zniszczonego do fundamentów Sierpca spada do ok. 400 osób.

1695. Po raz pierwszy pojawia się nazwa miasta w jego dzisiejszym brzmieniu: "Sierpc". Wcześniej zapisane formy: Seprck, Scheprcz, Szyeprcz, Sierprc z, Syeprcz.

1699 - 1711. Ciężkie lata w dziejach Sierpca. Najazdy szwedzkie i rosyjskie, przemarsze walczących z sobą wojsk polskich (stronnicy Sasów i Stanisława Leszczyńskiego), zniszczenia, rekwizycje żywności i związany z tym głód, zarazy (dżuma, tyfus, czerwonka) - wyludniają miast o.

1709 - 1711. Ludność Sierpca dziesiątkuje "morowe powietrze" (dżuma, czerwonka, tyfus).

1711. Urodził się w Bieżuniu Andrzej Zamojski - polityk, wybitny prawnik, pamiętnikarz; Kanclerz Wielki Koronny (zm. 1792).

1715. Powstaje szkoła jezuicka w Ż urominie.

1739. Żyd Salomon z Sierpca ukradł z kościoła parafialnego w Jeżewie srebra i puszkę z hostią. Trybunał Piotrkowski nakazał wyrokiem by na miejscu zburzonego domu winowajcy gmina żydowska wzniosła kolumnę murowaną ze stosownymi napisami w języku polskim i łacińskim (istniała jeszcze w 1842r.). Sprawca zbiegł do Brandenburgii.

1765. Andrzej Zamojski, kanclerz wielki koronny, zakłada miasto Żuromin (jedno z dwu głównych centrów należących do Zamojskich dóbr bieżuńsko - żuromińskich).

1793. Po drugim rozbiorze Polski, Sierpc został włączony do zaboru pruskiego. Polski samorząd został zastąpiony przez magistrat z powołanym przez pruską Kamerę burmistrzem. Lewobrzeżny Sierpc stał się, po zniesieniu klasztoru benedyktynek, miastem rządowym, prawobrzeżny pozostaje własnością Bromirskich (później Pietrusińskich).

1794. Insurekcja Kościuszkowska obejmuje teren Ziemi Sierpeckiej. Sierpc zostaje obsadzony 5 szwadronami dragonów pruskich; 2 lipca T.Kościuszko awansuje Piotra Jeżewskiego z Rościszewa do stopnia generała - majora woj. płockiego.

1794. Po pożarze Sierpca, urzędy powiatowe zostają przeniesione do Mławy.

1800 Sierpc przestaje formalnie być siedzibą powiatu. W Sierpcu mieści się jeden z dwu sądów dla pow. mła wskiego.

Koniec XVIII w. Istnieją już szkoły parafialne w miastach i parafiach wiejskich pow. sierpeckiego. SS. Bernardynki prowadzą szkołę dla dziewcząt, głównie z domów ziemiańskich.

1807. Teren dawnego powiatu sierpeckiego włączono do powiatu mławskiego w departamencie płockim Księstwa Warszawskiego (od 1815r. obwód mławski departamentu płockiego w Królestwie Polskim).

1810. Ludność Sierpca zbliża się do stanu sprzed 200 lat (1.972 mieszkańców).

VII - VIII.1824 - 1825. Fryderyk Chopin, spędzający wakacje w Szafarni, majątku rodziców swego kolegi szkolnego Dominika Dziewanowskiego, odwiedza także Rościszewo (wówczas w posiadaniu rodziny Jeżewskich).

1824. Szkoła w Żurominie zostaje podwyższona do stopnia wydziałowej (średniej). W tej postaci istniała do 1831r.

1828 lub 1829. W Sierpcu powstaje fabryka sukna i dywanów Józefa Sosnowskiego.

1830. W Sierpcu działa 48 kupców (w trzech kategoriach określających zakres działalności: kupcy, kramarze, handlarze). Wpłacili oni w roku 1.934 zł podatku. Są to wyłącznie Żydzi. W tym czasie rzemieślników działa 352 (w tym 113 Żydów), którzy wpłacili 2.334 zł podatku. Najliczniejsze rzemiosła: szewcy (98), krawcy (38), piekarze (32), sukiennicy (25), zduni (22), rzeźnicy (14), garbarze (18), bednarze (13), cieśle(10).

1830 - 1831. W powstaniu listopadowym wyróżnia się Kalikst Borzewski z Ugoszczy k/ Sierpca. Organizator powstania w Płockiem, dowodził m.in. 8 pułkiem ułanów, odznaczony złotym Krzyżem Virtuti Militari. Po upadku powstania na emigracji, jego dobra skonfiskowano.

15.III.1831. Deklaracja obywateli miasta Sierpca przysięgających "... popierać sprawę wszelkimi siłami powstania narodowego ku ustaleniu bytu wolności i niepodległości narodu polskiego". Przysięgę na wierność Ojczyźnie i Narodowi Polskiemu podpisuje 800 mieszkańców Sierpca i okolic, w tym ok. 400 z Sierpca (200 chrześcijan i 200 Żydów). Chrześcijanie podpisują się w większości krzyżykami (analfabeci), wszyscy Żydzi umieli pisać.

IX.1831. W potyczce pod Sierpcem bierze udział jako kadet Barbara Bronisława Czarnowska (ur. 1810). Przez gen. M.Rybińskiego, Naczelnego Wodza awansowana na podoficera i odznaczona srebrnym krzyżem wojskowym. Długo pamiętano o niej w tradycji tych okolic.

1837. W Sierpcu erygowano parafię ewangelicką.

1838. W Sierpcu istnieją dwie szkoły elementarne (70 uczniów), niedzielna szkółka rzemieślnicza (powstała przed 1835r.), przyklasztorna szkoła dla dziewcząt.

Lata 40 - te XIX w. W Sierpcu powstał garnizon rosyjski. W związku z tym, a także organizacją starostwa, wzrosła liczba Rosjan w mieście (rodziny oficerskie, urzędnicy).

1841. Ukończono budowę ratusza miejskiego w Sierpcu (o cechach klasycystycznych). Jest to ratusz b. skromny, świadczący o ubóstwie miasta.

1841. W Bieżuniu urodził się Izaak Cylkow - sławny warszawski kaznodzieja żydowski, pisarz i tłumacz na język polski pisma świętego, rzecznik zbliżenia polsko - żydowskiego. "Dr Izaak Cylkow był bezsprzecznie poprzednikiem Cz. Miłosza".

1853. Ukazuje się dzieło pt.: "Opisy zabytków starożytności w guberni płockiej" z akwarelami wykonanymi przez malarza Stronczyńskiego obrazującymi zabytki. 3 z nich dotyczą Sierpca (zespół klasztorny, kościół farny, "słup żydowski").

Ok. 1850. Apteki istnieją w Sierpcu (Adamskiego), Raciążu, Bieżuniu i Żurominie. Poza zarejestrowanymi funkcjonują "pokątne apteki" sprzedające lekarstwa taniej.

1855, 1867, 1873, 1894. Epidemie cholery w powiecie. W 1867r. zdziesiątkowała Żuromin, w 1894r. szczególnie Bieżuń. Dotknęła szczególnie ludzi ubogich i dzieci. Na cholerę zmarł w Sierpcu lekarz Wojciech Chrzanowski, w Bieżuniu felczer Józef Rajkowski. Grasują też epidemie szkarlatyny (płonica), malaria, szkarlatyna, odra. Powszechna jest gruźlica. Epidemiom sprzyja nędza, brak higieny i zdrowej wody, trzęsawiska i błota (w ilgoć). Leczenie utrudnia brak szpitala w mieście.

1857. Sierpc liczy 5.149 mieszkańców - w tym Żydów 2.571 (51,2%) i Niemców 335 (6,6%). W tym czasie liczba mieszkańców Płocka wynosi 12.614, Mławy 3.500, Bieżunia 2.420, Żuromina 1.496.

VII.1859. Bunt włościan w dobrach bieżuńskich, stłumiony z pomocą wojsk carskich. Kuria biskupia płocka w liście pasterskim (30.VII) potępia chłopów. "Posłuszeństwo władzy, karność poddanych i zabezpieczenie stosunków zależności niższych od wyższych stanów jest duszą po rządku społecznego (...) co zbacza z tego stanowiska jest dążeniem antyreligijnym, buntem podniesionym przeciw prawu Bożemu".

I - XII.1863. Wydarzenia Powstania Styczniowego w pow. sierpeckim. Z uwagi na warunki terenowe działania powstańcze mają miejsce głównie w pólnocno - zachodniej części powiatu (lasy żuromińskie i bieżuńskie) i na pograniczu pow. sierpeckiego i lipnowskiego. Ma miejsce kilkanaście bitew i potyczek z wojskami carskimi (oddział Kazimierza Wolskiego pod Unieckiem, Waleriana Ostrowskiego pod Żurominem, Jakobylego pod Szczutowem, Teofila Jurkowskiego pod Kwaśnem i Sudragami, Seweryna Siemieńskiego pod Koseminem, Józefa Tłuchowskiego pod Kowalewem k/ Gozdowa i in.). Powstańcy ponoszą ciężkie straty przy minimalnych rosyjskich, jest to skute k braku uzbrojenia, braku synchronizacji działań poszczególnych oddziałów, niedoświadczenia i zarozumiałości dowódców. W powstaniu uczestniczyła głównie drobna szlachta zagrodowa i rzemieślnicy, ale także kilku właścicieli ziemskich i chłopi z niektórych w si. Na ogół przychylnie byli ustosunkowani do powstania Żydzi, natomiast wrogo koloniści niemieccy.

21.I.1863. W Raciążu odbyła się narada powstańczych naczelników powiatowych oraz dowódców oddziałów z woj. płockiego. Zadeklarowane na naradzie liczby powstańców były bardzo zawyżone, wiele oddziałów powstańczych w ogóle się nie zmobilizowało lub szybko rozpadło.

25.I.1863. Zjazd przedstawicieli szlachty mazowieckiej sympatyzującej z "białymi" (przeciwnicy powstania) w Rumoce, pow. mławski (m.in. Julian Chełmicki, właściciel Kosemina). Uchwalono "powstanie wszystkimi siłami uspokoić, adres do cara o przebaczenie podać, Padlewskiego, Rolskiego, Kokosińskiego władzom moskiewskim wydać, rzemieślników zaś warszawskich do Prus wyprawić i tam do czasu wydania sp odziewanego ułaskawienia przez cara przechować".

6 - 7.II.1863. Sierpc zajął oddział powstańczy Waleriana Ostrowskiego ogłaszając tu władze Rządu Narodowego (w Sierpcu nie stacjonowały w tym czasie wojska rosyjskie).

18 - 19.III.1863. W Koseminie stacjonuje naczelnik powstania na teren guberni płockiej - Zygmunt Padlewski. Tu otrzymuje dekret Mariana Langiewicza, dyktatora powstania, awansujący go na generała. Oddział Padlewskiego liczy ok. 1.250 ludzi, marnie uzbrojonych. 22 marca oddział ten został rozbity w okolicach Chraponi i Gorzewa, resztki Padlewski rozpuścił.

19.II.1864. Dekret uwłaszczeniowy cara Aleksandra II. W pow. sierpeckim chłopi otrzymali 51.990 dziesięcin ziemi, tj. 26,9% gruntów powiatu. Nadal dominuje wielka własność rolna. Największym majątkiem w okolicach Sierpca są dobra Rościszewo należące do Wilhelma Stegamanna liczące 8.026 mórg (1865r.).

Ok. 1865. Z jednego do dwu w tygodniu zwiększono ilość dni targowych w Sierpcu (wtorki i piątki).

1866. Szkoły ludowe elementarne utrzymuje ludność miast i gmin. W Sierpcu właściciele domów wpłacili na ten cel od 50 kopiejek do 1,5 rubla rocznie. W roku wpłacono w Sierpcu 389 rubli srebrnych, w Bieżuniu (1868r.) - 122 ruble 40 kopiejek.

1867. Z części powiatu mławskiego utworzono powiat sierpecki, w skład którego weszło 13 gmin: m. Sierpc, Białyszewo, Bieżuń, Borkowo, Gradzanowo, Gutkowo, Koziebrody, Kosemin, Lisewo, Raciąż, Rościszewo, Stawiszyn i Żuromin. W chwili powołania powiatu sierpeckiego miasto Sierpc liczy 5.015 mieszkańców.

1.VI.1869. Ukaz cara Aleksandra II w sprawie przemianowania najmniejszych miast na osady miejskie. W pow. sierpeckim do rzędu osad spadły miasta: Bieżuń, Raciąż i Żuromin.

1871. Zaczyna funkcjonować pensja dla dziewcząt sióstr Izabeli i Zofii Feist (początkowo dwuklasowa, potem czteroklasowa). Po śmierci przełożonej (Z.F.) pensję przejęły siostry Anna i Stanisława Piniarowiczówny. Mieściła się początkowo w pobliżu kościoła Farnego a potem przy ul. Płockiej 17 w domu A.Włoczkowskiego (6 klas, na piętrze i nternat dla dziewcząt zamiejscowych z rodzin ziemiańskich). Szkoła miała charakter ekskluzywny (ziemiaństwo, bogate mieszczaństwo). Dawała wykształcenie na poziomie progimnazjum.

1878. Zostaje założona w Sierpcu księgarnia i czytelnia. Apteka w Bieżuniu (1882) prowadzi Agenturę Księgarską (przyjmuje zamówienia na dzienniki i czasopisma krajowe i zagraniczne, książki i obrazy).

1878. "Tygodnik Ilustrowany" pisze, że Sierpc "miasto obecnie powiatowe, należy do najhandlownych w guberni płockiej".

1880. Na terenie powiatu istnieją 4 browary (10 robotników), 2 wytwórnie octu, 7 garbarni (10 robotników), 5 cegielni (20 robotników), huta szkła we Władysławowie (11 robotników), 2 wytwórnie guzików (9 robotników) produkujące na potrzeby armii carskiej, tartak w Bieżuniu, 2 olejarnie w Żurominie. Przemysł miejscowy podupada z uwagi na nowe technologie wymagające kapitału (szczególnie gorzelnictwo i browarnictwo).

1884. Uruchomiono komunikację omnibusową (dyliżanse) z Sierpca do Płocka. Jakość jej nie jest wysoka. "Ekwipaże (dwa są) toć budy bez kształtu, niewygodne, wywrotne, istne madejowe łoże dla podróżnych. W dnie szabatu nie kursują, chociażby największa liczba pasażerów się zebrała. Wloką się żółwiowo, mil sześć robią przez óśm godzin czasu (...). Pakuje się tyle osobników ile się da. (...) Żyd płaci od 15 do 30 kopiejek za kurs, gdy tymczasem stworzenie innego wyznania od 50 do 120".

1884. W Sierpcu rozpoczęto budowę okazałej drewnianej synagogi (na miejscu obecnej stacji benzynowej przy ul. 11 listopada).

1884 - 1887. Zbudowano cerkiew w Sierpcu wg projektu arch. Józefa Górskiego. Należało do okazalszych i ładniejszych w guberni płockiej (obecnie, po przebudowie i rozbudowie, gmach sądu).

1888. W Sierpcu istnieje 120 sklepów i magazynów handlowych. W Żurominie 48 ( w tym tylko 2 polskie ).

1889. Sierpc posiada 3 szkoły początkowe, Sąd pokoju V klasy,Urząd pocztowy i telegraf, 2 apteki, przytułek dla starców i ochronkę dla dzieci.

1889 - 1903. Z miast i osad powiatu najwyższą ocenę współczesnych posiada Bieżuń : "Miasteczko szlacheckie, wybudowane w 1889 r. zawsze suche w skutek dobrych spadów do rzeki" . " Tonie w drzew zieleni" itd. Najgorszą - Żuromin : " Rozłożony obok szeregu niezwykle dużych rowów przedstawia on widok nędzy, prawie ohydny". "Kto nie widział na własne oczy,ten nie dałby wiary,że coś podobnego istnieje w środku Europy".

1890. Z uwagi na brak przemysłu i ubóstwo wsi powiat sierpecki przoduje w gub. płockiej w emigracji . W latach 1890-1903 na emigrację stałą,głównie do USA wyjeżdża ze wsi powiatu 3566 osób. W 1908 r. wyemigrowało z powiatu 1173 osoby. Jeszcze większy zasięg ma emigracja sezonowa, głównie do Niemiec (l. 1903 - 1904 - 7500 osób). Z uwagi na przewagę wśród emigrantów mężczyzn, na 100 mężczyzn w powiecie przypada 107 kobiet.

1891. Robotnicy folwarczni otrzymują wynagrodzenie roczne w naturze tzw. ordynarię wynosiła ona 8-11 koszy żyta ( Sułocin - 8, Kosemin -7) .Wynagrodzenie dzienne robotników najemnych w czasie żniw wynosi 93 kopiejki.

1897. Czytać umie tylko 28,6% społeczeństwa sierpeckiego,pisać jeszcze mniej i alfabetyzacja posuwa się powoli z uwagi na rzadką sieć szkół i zły stan, naukę w języku rosyjskim i niechęć wieku rodziców do przysłowia okres do szkoły ( w Rościszewie w 1865 r. w zimie do szkoły uczęs zcza 60 dzieci, w lecie tylko ok.10 - wykorzystanie do prac w gospodarstwie).

1897. W XIX wieku na teren powiatu sierpeckiego napływają koloniści niemieccy ale z uwagi na złe warunki ekonomiczne w mniejszej liczbie niż powiatów sąsiednich .W 1897 r. w powiecie mieszka 2,534 Niemców co stanowi 3,7% ogółu ludności ( w rypińskim - 10,9%, w lipnowskim- 18,8%)

Lata 80 -te XIX w. Stan lokali szkolnych jest przeważnie bardzo zły "... dzieci nie tylko siedzieć ale i stać nie mają gdzie"(Bieżuń ), sufit mocno nagięty stanowi niebezpieczeństwo dla uczących się dzieci (Lelice),lokal "... jest tak wilgotny że ze ścian leje się woda . W skutek tego wiele dzieci skarży się na reumatyzm i zimnicę"(Żuromin).

20.VI.1900. We wsi Dąbrówki, gm. Borkowo, Anastazja Jańkowska uchodząca za czarownicę została ciężko poraniona przez małżeństwo Przeradzkich widłami i kijami. Podejrzewali, że przez czary Jańkowskiej ich syn zachorował na suchoty. "Stan chorej jest bardzo ciężki, chociaż nie bez nadziei uratowania (...). Przeradzcy zostali aresztowani i zapewne surowo zostaną przez sąd ukarani za swoją ciemnotę".

30.IX.1900. Powstaje Straż Ogniowa Ochotnicza Sierpecka (pierwsza w powiecie ale bardzo późno, bo jest w Gostyninie już w 1879r.). Pierwszym prezesem jest Jakub Rudowski,

25.XI.1900. Urodził się w Bieżuniu Stefan Gołębiewski - wybitny poeta i pedagog, działacz społeczny, organizator i pierwszy dyrektor Liceum Ogólnokształcącego w Bieżuniu, inicjator i współorganizator Muzeum Małego Miasta.

1900. "Echa Płockie i Łomżyńskie" informują: "Nie było miasteczka powiatowego w gub. płockiej, gdzie jarmarki dochodziłyby do takich rozmiarów, jak w błotnistym Sierpcu i gdzie kwitło tak złodziejstwo. W czasie jarmarku przebywało 500 złodziei z różnych stron (...) jedni kradli ubrania, drudzy pieniądze, inni konie, bydło itp. W ciągu jednego jarmarku straty uczynione przez złodziei wynosiły po kilka tysięcy rubli".

Początek wieku XX. Ożywia się wytwórczość w Sierpcu. Czołowym przemysłowcem jest Jakub Rudowski. Rozbudowuje i unowocześnia odziedziczoną cegielnię, uruchamia duży młyn parowy i pierwszą elektrownię w mieście.

1900 - 1914. Wielostronną działalność kulturalną prowadzą Ochotnicze Straże Pożarne: koncerty, majówki, przedstawienia teatralne i jasełkowe. Są to także imprezy odpłatne (na potrzeby OSP w Sierpcu, Bieżuniu i Raciążu).

1901. Rozpoczynają działalność Towarzystwa Drobnego Kredytu w Sierpcu i Żurominie. W Sierpcu od 1922r. TDK działa pod nazwą Bank Spółdzielczy (do wojny).

1904. Udział własności chłopskiej w gruntach powiatu wynosi 41,6% (1864r. - 26,9%). Postępuje parcelacja majątków drzewnych.

1905 - 1906. W wydarzeniach narodowych i rewolucyjnych bierze aktywny udział ludność pow. sierpeckiego. Żądania przywrócenia języka polskiego w urzędach, 24.X - początek strajku szkolnego w Sierpcu, 21.XI - w Żurominie i Bieżuniu itd., 10.XII - powiatowy zjazd nauczycieli w Rościszewie z udziałem społeczeństwa (400 osób), 21.XII - rezolucja wszystkich gmin powiatu w sprawie polonizacji szkolnictwa i urzędów, 21.XII podobne postanowienie sędziów i ławników gminnych. Liczne aresztowania z tego tytułu sędziów, ławników, wójtów. Pod koniec stycznia 1906r. opór wygasa. Znaczna część żądań została uwzględniona, m.in. nauczania w szkołach elementarnych w języku polskim.

1907 (1909?). Ludwik Węglewski buduje pierwszy w Bieżuniu dwupiętrowy dom murowany i uruchamia duży, nowoczesny sklep spożywczo - kolonialny, skład win i restaurację. Nazywano go "bieżuńskim Wokulskim".

1908. Powstaje Sierpecki Oddział reaktywowanego Towarzystwa Naukowego Płockiego. Akces zgłosiło aż 345 osób (!), czyli trzy razy więcej niż w Płocku. Prezesem został rejent Wacław Gurbski. Gros członków to ziemianie. Przy oddziale czynna jest biblioteka otwarta w środy i niedziele w godz. 18 ⁰⁰ - 20⁰⁰. Prowadzą ją: Halina Radomska, Maria Gurbska i Józef Wierzbowski (1913r. - 1322 wol.).

1908. W Żurominie powstaje samodzielna parafia katolicka.

1909. Uruchomiono samochodowe połączenie pasażerskie Sierpca z Płockiem i Rypinem.

10.VIII.1910. Bojówka Organizacji Bojowej PPS dokonała napadu na konwój pocztowy na drodze w pobliżu Zbójna. Zabito 18 żołnierzy ochrony i 5 chłopów zabranych na podwody. Łupem padło około pół miliona rubli.

1911 - 1913. Wzniesiono kościół ewangelicki (obecny kościół p.w. Św. Maksymiliana Kolbego) wg projektu arch. Bolesława Zienkiewicza.

1912. Nasila się walka społeczeństwa z plagą powszechnego pijaństwa. Zebranie gminne w Bieżuniu podjęło uchwałę w sprawie zamknięcia karczem i szynków w mieście, ostatni zamknięto w końcu 1913 roku.

1913. Rozpoczyna działalność żydowskie Towarzystwo Oszczędnościowo - Pożyczkowe w Sierpcu (od 1926r. pod nazwą Bank Udziałowy Spółdzielczy; Stary Rynek 10). Działa również Żydowski Bank Kredytowy.

IX.1914 - VII.1915. Długotrwałe walki między wojskami rosyjskimi i niemieckimi w okolicach Sierpca. Zniszczeniu uległo ok. 20% zabudowy miast i wsi powiatu, w niektórych wsiach 70 - 75% (Karniszyn, Lipniak, Kondrajec Pański, Polik, Września, Kranowo i in.). 19.IX.1914r. Niemcy po raz pierwszy zajmują Sierpc (12.II.1915r. w sposób trwały).

IX.1915. W Sierpcu powołano Komitety Obywatelskie: Powiatowy (prezes Ignacy de Thun z Koziebród) i Miejski (prezes Wacław Gurbski). Mają za zadanie nieść pomoc poszkodowanym przez działania wojenne i reprezentować społeczeństwo wobec okupanta.

22.I.1916. "Ordynacja powiatowa" wydana przez władze okupacyjne. Miasta i gminy powiatu tworzą związek komunalny dla "samodzielnego zarządzania swoimi sprawami na prawach korporacyjnych" (opieka nad biednymi, zdrowie mieszkańców, budowa dróg i in.).

VI.1916. Zarządzeniem Generała Gubernatora W - skiego połączono powiaty: płocki, płoński i sierpecki w jeden powiat płocki (landrat: Malinkrodt). W skład sejmiku tego powiatu, z dawnego powiatu sierpeckiego wchodzi 3 ziemian (L.Chełmicki z Franciszkowa, S.Ożarowski z Borkowa, I. de Thun z Koziebród), 2 biednych chłopów (J.Kamiński z Uniejewa, Z.Gumiński z Rościszewa) oraz rejent Wacław Gurbski z Sierpca.

1.XII.1916 - 10.II.1917. Nabór ochotniczy do Legionów Polskich w myśl Aktu niepodległości cesarzy austriackiego i niemieckiego. Zainteresowanie służbą w Legionach jest niewielkie. Z powiatów sierpeckiego i płockiego zgłosiło się tylko 54 ochotników: "...zgłasza się niewiele ochotników i to przeważnie materiał lichy i nieodpowiedni". "...idąc przeciw Rosji szedłby brat przeciw bratu" (Bożewo). "Pójdę do wojska jeśli Niemcy przestaną rekwirować i będzie rząd narodowy" (Rościszewo). "Nam się nie spieszy" (Kosemin).

1916. Niemcy budują wąskotorową linię kolejową Toruń - Sierpc (w celu wywozu do Niemiec zboża, drzewa itp.). Później przedłużono ją do Nasielska.

Koniec 1916. Polska Organizacja Wojskowa dokonuje udanego zamachu na niemieckiego komisarza policji w Sierpcu - Gintrowskiego (wykonawca: Henryk Tułodziecki).

1916 - 1918. Na terenie powiatu rozwija się podziemna działalność Polskiej Organizacji Wojskowej (POW) związanej z J.Piłsudskim - szkolenia wojskowe i polityczne. Oddziały w Sierpcu, Bieżuniu, Rościszewie, Grąbcu, Żabowie (1917 - ok. 150 członków). Niemcy początkowo odnoszą się do jej działalności neutralnie, następnie, gdy jej działalność nasiliła się, ostro ją zwalczają. Komendant powiatowy Mieczysław Bem (później Sabieski), komendant w Grąbcu - Henryk Tułodziecki (także komendant Oddziału Bojowego na Okręg Płocki). Pod koniec 1917r. POW nasila akcję dywersyjną przeciw Niemcom.

9 - 13.XI.1918. Władzę w Sierpcu i powiecie przejmują Polacy. Komisarzem Narodu Polskiego na powiat sierpecki został mianowany Kazimierz Dziewarowski. W garnizonie sierpeckim powstaje Rada Żołnierska. 9.XI. POW z Kisielewa opanowuje 4 samochody wojskowe w Grąbcu. Polacy przejmują w zarząd urząd powiatowy, pocztę, zarząd zbożowy, magistrat, stację kolejki wąskotorowej, zwalniają więźniów. 10 - 13.X. oddziały niemieckiego wojska, policji i administracja ewakuują się poza granice Królestwa Polskiego.

13.XI.1918. Pierwszym naczelnikiem powiatu sierpeckiego zostaje mianowany Ignacy Konaszewski. Powołano też Komitet Wykonawczy Sierpeckiej Rady Powiatowej. 10⁰⁰ - uroczyste nabożeństwo dziękczynne w kościele farnym. Potem zebrani formują pochód. Do zebranych przemawia z balkonu Ratusza burmistrz - rejent Wacław Gurbski.

31.XII.1918. Powiat sierpecki zajmuje powierzchnię 1.161 km ² i obejmuje 2 miasta (Sierpc, Raciąż), 2 osady miejskie (Bieżuń, Żuromin) i 12 gmin (Białyszewo, Bieżuń, Borkowo, Gradzanowo, Gutkowo, Koziebrody, Lisewo, Raciąż, Rościszewo, Stawiszyn, Żuromin). W 1923r. do pow. Sierpeckiego włączono gminę Gójsk. W 1925r. prawa miejskie odzyskał Żuromin.

1919 -1928. Postępuje parcelacja dużych majątków ziemskich. W pow. Sierpeckim rozparcelowano 5.977 ha. Powierzchnia wielkiej własności ziemskiej zmniejszyła się z 27.818 ha w 1921r. do 20.901 ha w 1931r.

1919 - 1928. Wciąż pełniej realizowany jest obowiązek szkolny. W roku szkolnym 1919/1920 uczy się 58% dzieci w wieku obowiązku szkolnego, w r.1927/1928 - 96%. Jednak 7 - klasowe koedukacyjne szkoły podstawowe istnieją tylko w miastach, na wsi dominują szkoły 1 - klasowe. W roku 1930 analfabeci to 30% ogółu

11.VII.1920. W związku z zagrożeniem bolszewickim w Sierpcu powstaje Rada Obywatelskiego Komitetu Obrony Państwa pod przywództwem rejenta Wacława Gurbskiego.

VII - VIII.1920. Zgłaszają się ochotnicy do wojska polskiego w związku z wojną polsko - bolszewicką. Z powiatu do 1000 (liczba raczej zawyżona), z Sierpca do 22.VII.1920r. - 79. Ochotnikami byli głównie pracownicy umysłowi, rzemieślnicy i starsza młodzież gimnazjalna (chłopcy uchylający się od walki byli wydalani z gimnazjum).

11 - 23.VIII.1920. Sierpc jest okupowany przez wojska bolszewickie. Mieści się tu sztab polowy 4 armii sowieckiej. Zostało zamordowanych kilku właścicieli ziemskich, rządców majątków i urzędników (m.in. Antoni i Michał Przybojewscy z Łukomia, Jan Targowski z Rościszewa, Władysław Rychter z Chamska, Lejba Szampan z Suska i N.Wrona ze Stefankowa.

VIII - IX.1920. Represje wobec osób współpracujących z bolszewikami, szczególnie działaczy Związku Zawodowego Pracowników Rolnych oraz ludności żydowskiej i niemieckiej. M.in. za udział w zabiciu Władysława Rychtera z Chamska rozstrzelany został Paweł Istal.

Jesień 1920. Próby przywrócenia kary chłosty w niektórych majątkach, zwłaszcza wobec robotników którzy sprzyjali bolszewikom. Szczególnie drastyczne przypadki to Piastowo (właściciel Kazimierz Wiśniewski) i Lelice (właściciel Kazimierz Gościcki).

28.VIII.1920. Do Sierpca przybywa premier Wincenty Witos i minister spraw wewnętrznych Leopold Skulski. Spotkali się z władzami i społeczeństwem oraz zapoznali z rozmiarami zniszczeń wojennych.

30.IX.1921. Powiat sierpecki liczy 68.915 mieszkańców, w tym: Sierpc 6.722, Raciąż - 4.515, Żuromin - 3.962. W mieście Sierpcu katolicy stanowią 56,3%, żydzi (wyznanie mojżeszowe) - 42,6%, ewangelicy - 0,9%.

1921. Doskonale rozwija się Spółdzielnia Spożywców "Zgoda" w Sierpcu (423 członków). W l. 1921 - 1926 istnieje Robotnicze Stowarzyszenie Spożywców pow. sierpeckiego. W 1934r. powołano z inicjatywy Związku Ziemian, Spółdzielnię Rolniczą. Powstają też Gminne Kasy Pożyczkowo - Oszczędnościowe (Bieżuń - 1927).

1922 - 1939. Starostowie sierpeccy: Zygmunt Czaplicki, Leon Różałowski, Stefan Moszewski

1923. Powiat liczy 72.102 mieszkańców (1913r. - 85.962). spadek w poprzednim 10 - leciu to efekt wojny i związanych z nią epidemii, głodu, wysiedlenia osadników niemieckich w pierwszym okresie wojny (większość nie powróciła) oraz emigracji.

1923. Funkcję rabina (przywódcy duchowego) sierpeckiej gminy żydowskiej obejmuje Joszua - Heszel Dawid Goldszlak, świetny kaznodzieja, a podrabina Dawid Klejman.

20.VI.1924. Oddano do użytku linię kolejową normalnotorową Nasielsk - Sierpc oraz budynek dworca PKP

1924. Przy Komendzie Powiatowej Policji Państwowej powstaje Biblioteka Rodziny Policyjnej (ul. Stodólna - obecnie Narutowicza). W 1929r. liczy 2010 wol. i 168 czytelników, w latach późniejszych znacznie więcej.

1926. Od tego roku Sejmik Powiatowy utrzymuje instruktora rolnego, 3 lekarzy weterynarii, ambulanse weterynaryjne w Bieżuniu i Raciążu. Działa intensywnie na rzecz poprawy jakości bydła, melioracji, komasacji gruntów.

1926 - 1928. Przeciętne plony zbóż z hektara w pow. sierpeckim: pszenica - 9,4 q, żyto - 10q, jęczmień - 10,7q, owies - 10,3q. Wyższe niż przeciętne w województwie warszawskim.

1926 - 1928. Na fundamentach dawnej cerkwi wybudowano gmach starostwa. Mieścił on urząd powiatowy, Urząd Ziemski, Powiatową Komendę Policji, Pow. Komendę Straży Pożarnej, Pow. Komendę Przysposobienia Wojskowego, urząd Powiatowego Lekarza Weterynarii i mieszkanie starosty.

1927. Na zawodach w Poznaniu Ochotnicza Straż Pożarna z Sierpca zajęła 5 miejsce wśród drużyn miejskich, a OSP z Bledzewa 4 miejsce wśród drużyn wiejskich.

1928. Władza powiatu i miasta podejmują decyzję o budowie w Sierpcu Domu Ludowego, potem nazwę zmieniono na "Dom Kultury im. Marszałka Józefa Piłsudskiego".

1928. Strajk w Fabryce Maszyn i Narzędzi Rolniczych "Sierpczanka" w związku z likwidacją oddziału murarskiego i ograniczeniu zatrudnienia.

III.1928. W pierwszych po zamachu majowym J.Piłsudskiego wyborach klęskę w pow. sierpeckim poniosła prawica (endecja, PSZ "Piast", ChD). Wielki sukces PPS (22,6%) a na wsi PSL "Wyzwolenie" (o orientacji lewicowej).

11.VII.1928. Przejazdem bawił w Sierpcu prezydent Ignacy Mościcki (w drodze do Rypina). Przywitał się ze starostą i burmistrzem oraz przedstawicielami różnych organizacji i stowarzyszeń, wysłuchał petycji w sprawie konieczności upaństwowienia gimnazjum. "Tak jak program przewidywał Pan Prezydent bawił dziesięć minut. Po przejściu za bramę (honorową - red.) wsiadł do posuwającego się samochodu - orkiestra znów gra hymn narodowy".

1.IX.1929. Oddano do użytku nowy gmach szkoły powszechnej w Sierpcu (obecna ul. Braci Tułodzieckich) - bardzo nowoczesny na tamte czasy (13 sal lekcyjnych, sala gimnastyczna, sala robót ręcznych, natryski). W latach 30 - tych szkołę rozbudowano. Większość szkół pracuje jednak w warunkach katastrofalnych (np.: w Bieżuniu w 1928r. izby lekcyjne w 6 domach prywatnych).

1929. Połączenia telefoniczne uzyskują wszystkie urzędy gminne powiatu.

1929. Kino na 500 miejsc otwarto w Żurominie.

1930. W Sierpcu działa przedszkole przy ul. Górnej (2 izby, dzieci 36); istnieją też przedszkola w Raciążu (50 dzieci) i Żurominie (45 dzieci). Utrzymuje je Sejmik Powiatowy i samorządy miast.

1.I.1931. Powiat sierpecki liczy 83.038 mieszkańców, w tym 19.005 w miastach (22,9%). Sierpc liczy 10.051 mieszkańców (wzrost w stosunku do 1921r. o 33,1%), Raciąż - 4.789, Żuromin - 4.165.

1931. Powiat sierpecki jest dużym ośrodkiem rzemiosła (4 miejsce w województwie warszawskim). 35% rzemieślników jest narodowości żydowskiej. W 1930 istniało 36 cechów rzemieślniczych, w tym 13 żydowskich.

1931. 3 - klasowe męskie zawodowe szkoły dokształcające działają w Sierpcu (82 uczniów), Raciążu (90) i Żurominie (76).

1933. Dla oszczędności (kryzys gospodarczy) zniesiono stanowiska powiatowych inspektorów szkolnych, tworząc obwody szkolne. Obwód szkolny w Sierpcu obejmuje także powiaty: płoński i rypiński.

18.XI.1934. Oddano do użytku linię kolejową do Płocka.

1934. Upowszechnia się radiofonia - także na wsi (1934r. - 176 radioodbiorników, 1935r. - 471). Przeważają radioodbiorniki detektorowe na słuchawki, lampowych jest bardzo niewiele z uwagi na wysokie ceny (od 120 zł, przy 60 zł miesięcznej płacy robotnika niewykwalifikowanego).

1934. Komórki Komunistycznej Partii Polski istnieją w Sierpcu, Bieżuniu, Gójsku, Poniatowie i Bożewie. Sekretarzem Komitetu Miejskiego KPP w Sierpcu jest Wacław Skudlarski.

Ok. 1935. Z funduszów Samorządu Powiatowego uruchomiono Ruchomą Bibliotekę, liczącą 1450 wol. Komplety wymienne (50 - 100 wol.) dostarczono do 12 punktów bibliotecznych na wsi (inne źródła mówią o kilku tysiącach książek). Niewielkie biblioteczki na wsi prowadzą organizacje młodzieżowe.

1935 - 1939. W Sierpcu wydawany jest tygodnik "Ziemia Mazowiecka" (obejmuje 6 powiatów północnego Mazowsza i Ziemi Dobrzyńskiej). Redaktor - Ludwik Bomert (zamordowany przez Niemców w początkach okupacji). Jest to najdłużej wydawane na terenie Sierpca czasopismo.

I.1936. Z inicjatywy inteligencji miejscowej (głównie oddziału Związku Nauczycielstwa Polskiego) powstaje w Sierpcu Uniwersytet Powszechny (odczyty dla młodzieży pozaszkolnej). Bardzo ożywioną działalność kulturalną i oświatową prowadzą organizacje żydowskie: spektakle teatralne, różnorodne wieczory literackie, tzw. "wieczory skrzynkowe" (odpowiedzi kompetentnych osób na anonimowo zgłoszone pytania).

1936. Najwyższą nagrodę w konkursie na życiorys społecznego działacza wiejskiego, ogłoszonym przez SGGW w Warszawie, otrzymał Stanisław Dyksiński, pomocnik sekretarza gminy w Lisewie.

1936. Powstają ośrodki zdrowotne w Sierpcu, Bieżuniu i Raciążu.

23.I.1937. Otwarcie linii kolejowej Sierpc - Toruń.

24.III.1937. Decyzją starosty sierpeckiego została zawieszona działalność żydowskiej biblioteki im. Pereca w Żurominie - za współpracę z żydowskimi i polskimi organizacjami komunistycznymi (KPP, KZMP, MOPR). Z działalnością komunistyczną związana była również sierpecka biblioteka im. Pereca.

5 -19.XII.1937. Wystawa Radiowa w Sierpcu zorganizowana przez Społeczny Komitet Radiofonizacji Kraju i Rozgłośnię Pomorską Polskiego Radia. Wykorzystana dla szerokiej popularyzacji miasta i powiatu w kraju (m.in. 19.XII - transmisja mszy z kościoła na cały kraj). Zainspirowała miejscowych działaczy do wybudowania w Sierpcu pierwszej w kraju rozgłośni lokalnej (uruchomiona w marcu 1938r.).

1937. Rozpoczynają działalność okręgowe mleczarnie w Sierpcu (przerób dzienny mleka - 2 tyś. litrów) i w Raciążu (przerób 10 tyś. l.). Spółki ziemian zakładają krochmalnię w Cieślinie i suszarnię cykorii w Miłobędzynie (przerób w 1937r. - 1200q).

XII.1938. Otwarcie linii kolejowej Sierpc - Brodnica i wybudowanie mostu kolejowo - drogowego na Wiśle w Płocku. Sierpc staje się ważnym węzłem kolejowym na północnym Mazowszu.

1938. Szpital sierpecki otrzymuje po raz pierwszy aparat Roentgena zakupiony za kwotę 11.635 zł. Operacje w szpitalu są odpłatne: duża - 50 zł, średnia - 30 zł, mała - 10 zł (dniówki prostego robotnika - ok. 2 zł).

1938. W Sierpcu zamieszkuje 600 rodzin żydowskich; z rzemiosła utrzymuje się 150 a z handlu - 355 (290 sklepów i 65 straganów).

III - VI.1939. W Sierpcu i okolicy stacjonuje Nowogródzka Brygada Kawalerii pod dowództwem gen. Władysława Andersa. Jest to wielkie wydarzenie patriotyczne i towarzyskie dla Sierpczan.

Lata 30 - te. Bardzo sprawnie zorganizowana jest pomoc dla najuboższych wśród ludności żydowskiej. Działają m.in. organizacje charytatywne: "Dom Chleba", "Opieka nad chorymi", "Odwiedzanie chorych", "Odziać gołych", "Opieka nad ubogimi dziewczętami wychodzącymi za mąż", tania kuchnia Związku Kobiet Żydowskich.

Lata 30 - te. Oświatę rodzinną prowadzą liczne organizacje rolnicze, partie ludowe i organizacje ziemiańskie. W powiecie działa m.in. 45 kółek rolniczych (2 miejsce w województwie), 15 Kół Gospodyń Wiejskich. Bardzo dobrą opinią cieszy się sierpecki żywiec wieprzowy i uzyskuje wysokie ceny.

1938/1939. Duża ofiarność mieszkańców Sierpca i okolic na Fundusz Obrony Narodowej w związku z zagrożeniem niemieckim. Np.: chłopi i robotnicy folwarczni ze wsi Dzięgielewo przekazali 1060 zł.

8.IX.1939. Wojska niemieckie zajmują Sierpc (cały powiat do końca 9.IX). Zastrzelono szewca Małeckiego, gdy zbliżył się do pojazdów wojskowych.).

8,12.X.1939. Dekrety Adolfa Hitlera w sprawie likwidacji władzy armii niemieckiej (Wehrmacht) na zdobytych terenach polskich i wcielenia do Rzeszy Niemieckiej części ziem polskich, w tym powiatu sierpeckiego. Sierpc znalazł się w rejencji ciechanowskiej Prus Południowo - Wschodnich (Regierungsbezirk Ziechen Sü dostpreussen). Nazwę miasto zmieniło na Schirps, później Siechelberg. Burmistrzami Sierpca w okresie okupacji byli Etzrodt, później Szprynger, starostą (landratem) - Herman Wolk (mieszkał w domu Wacława Gurbskiego w Wymyślinie k/ Sierpca, którego rodzinę wysiedlono). Landrat był jednocześnie szefem NSDAP w powiecie. Gminami zarządzali komisarze niemieccy.

XI.1939. Niemcy wywożą Żydów z pow. sierpeckiego do Generalnej Guberni (część także do getta w Mławie). W sierpeckim getcie (na Włókach) pozostaje ok. 500 osób wykorzystywanych do pracy (regulacja Sierpienicy i Jeziórek i in.). Z Raciąża i Żuromina usunięto wszystkich Żydów.

I.1940. Niemcy wymordowali chorych, starych i niepełnosprawnych. Pochowano ich w nieoznakowanych zbiorowych mogiłach w okolicy wsi Troska i Piekiełko (ekshumacja w 1945r.).

II.1940. W Myślinie k/ Sierpca rozstrzelano 60 kobiet (Polki i Żydówki) za handel żywnością.

4 - 5.IV.1940. Aresztowano kilkuset nauczycieli, urzędników i właścicieli ziemskich z pow. sierpeckiego. Po dłuższym pobycie w więzieniu "klasztornym" i areszcie gestapo, ok. 600 osób wysłano do obozów koncentracyjnych w Dachau i Mauthausen - Gusen. Przeżyli nieliczni.

1.IX.1940. 1 rocznicę wybuchu wojny Niemcy uczcili rozstrzelaniem na Glinkach w Sierpcu 42 Polaków przywiezionych z likwidowanego obozu w Działdowie, wśród nich byli Sierpczanie. Uratował się ucieczką jedynie Kazimierz Rzeszotarski.

17.IX.1940. Rozporządzenie premiera Prus Hermana Gö ringa konfiskujące majątek byłych obywateli polskich na ziemiach wcielonych do Rzeszy. Poczatek wysiedlania Polaków i oddawania ich gospodarstw i domów osadnikom niemieckim. Ogółem w czasie okupacji wysiedlono 5345 Polaków z pow. sierpeckiego i osadzono tu ok. 1500 Niemców. m.in. "zniemczono" całkowicie wsie Grąbiec, Białoskóry, Białyszewo, Susk, Gorzewo i Zawidz.

1940 - 19.I.1945. W pow. sierpeckim szeroki zasięg ma tajne nauczanie - na poziomie szkoły podstawowej, a nawet średniej (Sierpc, Bieżuń).

1940 - 1942. Bardzo aktywnie działa na terenie pow. sierpeckiego Chłopska Organizacja Wolności i jej organ wojskowy Polska Organizacja Zbrojna. Po "wsypie" aresztowano kilkaset członków POW i jesienią 1942r. struktury POZ weszły w skład AK. Komendantami byli: najpierw Mieczysław Teodorczyk ("Roman "), a następnie Henryk Praśnicki ("Teofil") i Stanisław Krzesiński.

Wiosna 1940. Powstają struktury Związku Walki Zbrojnej (później: Armia Krajowa) w pow. sierpeckim. Organizatorem jest Stanisław Kaźmierczak ("Wilga"). Początkowo ZWZ rozwija się słabo, z uwagi na zdominowanie terenu przez Polską Organizację Zbrojną. W 1943r. komendantem zostaje Anastazy Kołodziejski ("Gromek") w związku z odejściem S.Kaźmierczaka do Batalionów Chłopskich.

1940. Rozpoczyna działalność w pow. sierpeckim Stronnictwo Ludowe "Roch" (przewodniczący: Antoni Ciesiński "Topór", ze Stawiszyna) i jego siła zbrojna "Bataliony Chłopskie". W późniejszym okresie kierownictwo "Rocha" przejmuje Józef Makowski ("Środa", "Chyżewski"). BCh z terenu powiatu nie weszły w skład Armii Krajowej.

XII.1940. Powołano struktury powiatowe Rewolucyjnych Rad Robotniczo - Chłopskich "Młot i sierp", o orientacji komunistycznej (przewodniczący: Feliks Peda z Grębca). Do końca 1941 komórki RRR - CH powstają w 6 gminach.

Druga połowa 1941. Powołana została komenda obwodowa Batalionów Chłopskich w Sierpcu (kom. Kazimierz Kuligowski "Tul" z Ług). Szeroka działalność dywersyjna i informacyjno - propagandowa (czasopisma). SL "Roch" liczyło pod koniec okupacji w powiecie ok. 500 - 600 członków, a BCh - 950 członków. Były to najbardziej liczne i aktywne organizacje podziemne w powiecie.

1941 - 1945. Na terenie powiatu Niemcy organizują kilka obozów pracy, więźniów z nich wykorzystywano do prac w okolicy (drogowe, melioracyjne, polne i in.). Istniały w miejscowościach: Polik (od wiosny 1941), Lisewo duże (od końca 1941), Gozdowo (od 1942), Raciąż (głównie Żydzi), Czartownia k/ Gójska (kobiety), Sierpc - ul. Stasica (kobiety - Polki, w pierwszym okresie także Żydówki). Przez pewien czas funkcjonował także obóz jeniecki (Francuzi, Włosi, Rosjanie) nad Wkrą przy drodze z Sierpca do Kwaśna.

I.1942. Ostatnią partię sierpeckich Żydów wywieziono do getta w Strzegowie, a stamtąd do obozów masowej zagłady w Oświęcimiu i Treblince. Wielu przesiedlonych wcześniej zginęło w gettach Generalnej Guberni; w większości w warszawskim i czestochowskim.

18.IX.1942. W publicznej egzekucji osób podejrzanych o działalność konspiracyjną w Rościszewie powieszono 14 osób (w tym nauczyciela gimnazjalnego Stanisława Kozłowskiego). Tego samego dnia w egzekucji w Bodzanowie zginęło 3 sierpczan, a w Płocku 2 (w tym wybitny działacz PPR - Zygmunt Wolski).

Lato 1942. W odwecie za zabicie folksdojcza Widmana z Żuromina, aresztowano 40 mieszkańców Dębska i okolicznych wsi. 13 osób zamordowano już w drodze do aresztu.

XI.1942. Powstaje komitet powiatowy Polskiej Partii Robotniczej (PPR) w Sierpcu (sekretarz: Feliks Peda, a po jego aresztowaniu Józef Kwaśniewski).

XII.1942. Początek działalności Gwardii Ludowej (związanej z PPR). Pierwszy oddział organizuje Herman Joński ("Biegas"); w początkach 1943r. powołano dowództwo powiatowe GL (komendant: Feliks Sołdek). W 1944r. GL przekształcono w Armią Ludową.

IX.1942. Do sierpeckiego więzienia w budynku klasztoru przywieziono 152 nauczycieli i uczniów z Bydgoszczy, których później zamordowano przy obecnej ul. Wojska Polskiego.

Jesień 1942. W skład Armii Krajowej wchodzą struktury powiatowe (obwodowe) Polskiej Organizacji Wojskowej (o orientacji prawicowo - ludowej) i większość Narodowej organizacji Wojskowej (o orientacji endeckiej). Poza Armią krajową pozostają: Gwardia Ludowa (związana z PPR o orientacji komunistycznej), Bataliony Chłopskie (związane ze Stronnictwem Ludowym "Roch") i część NOW (przekształceni w Narodowe Siły Zbrojne).

Początek 1943r. Zostaje zorganizowana Delegatura Rządu na powiat sierpecki. Delegatem jest prawnik Tadeusz Koziorowski (prawnik związany z endecją), jego zastępcami Ignacy Bojawski (właściciel majątku Rękawczyn) i Muszyński (przed wojną dzierżawca majątku Kurowo. Z - cą delegata okręgowego (woj. Warszawskie) na tereny włączone do Rzeszy jest Kazimierz Iłowiecki "Sierpski", przed wojną właściciel fabryki cukierków w Borkowie Kościelnym (na terenie pow. sierpeckiego reprezentuje go Franciszek Midura ("Wierzbiński").

1943. Tajna oświata polska odczuwa ostry brak podręczników. Nauczyciel Stanisław Kopyra opracował z inicjatywy Zofii Gałęskiej, elementarz, który wydrukowano nielegalnie w niemieckiej drukarni Horna w Sierpcu przy ul. Płockiej (ok. 500 egz.). Był wykorzystywany także poza powiatem. Własne podręczniki próbowali też wydawać nauczyciele z Dębska i Sadłowa.

27.VI.1944. Na konspiracyjnej naradzie w Skoczkowie powstaje Powiatowa Rada Narodowa dla powiatu sierpeckiego (zdominowana przez PPR, z udziałem SL "Roch" i bezpartyjnych). Przewodniczący: Michał Paprocki ze Skoczkowa, ludowiec).

IX.1944. W Koseminie Niemcy zabili 10 osób za zlekceważenie wezwania do kopania okopów.

10.I.1945. Największa bitwa partyzancka w okolicach Sierpca. W Podlesiu k/ Gójska AL. rozproszyła oddział niemiecki, zabijając kilkunastu żołnierzy oraz zdobywając sprzęt i zaopatrzenie.

19.I.1945. Przed opuszczeniem Sierpca Niemcy zamordowali w więzieniu (budynek obecnego klasztoru) 80 więźniów - Polaków (aresztowanych przeważnie za drobne przestępstwa gospodarcze (nielegalny ubój, handel itp.).

1.IX.1939 - 20.I.1945. W wyniku działań wojennych i okupacji zginęło w pow. sierpeckim 11.559 osób (ok. 13% ogółu ludności), w tym niemal wszyscy Żydzi (w 1939r. - 30% mieszkańców Sierpca), znaczna część inteligencji i przedsiębiorców (w toku działań wojennych i z odniesionych ran - 400, w egzekucjach i pacyfikacjach - 6.896, w obozach koncentracyjnych - 3.938, w obozach pracy przymusowej - 225). Na roboty do Niemiec wywieziono 9.372 osoby, wysiedlono do Generalnej Guberni - 5.345 osób. Uległo zniszczeniu 5,8% zabudowań w powiecie. Zniszczeniu uległo 50% budynków szkół i 8% ich wyposażenia. Pogłowie koni zmniejszyło się, w stosunku do stanu przedwojennego o 4566 sztuk, bydła o 14.920, trzody chlewnej o 22.034.

20.I.1945. Ok. godz. 13⁰⁰ Sierpc został wyzwolony spod okupacji hitlerowskiej przez oddziały 65 Armii gen. Pawła Batowa, walczącej w składzie II Frontu Białoruskiego. Walki o powiat trwały od 19 do 22 stycznia, poległo w nich 172 żołnierzy Armii Czerwonej.

I.1945. W pow. sierpeckim aresztowano 98 osób pod zarzutem współpracy z okupantem. Ok. 200 osób związanych z niekomunistycznym zbrojnym ruchem oporu (AK, NSZ) i władzami Państwa Podziemnego i wywieziono na wschód.

20.I.1945 - 1953. Na terenie powiatu sierpeckiego i terenach sąsiednich działa, z różnym natężeniem (szczególnie w l. 1946 - 47) zbrojne podziemie.

I.1945. Do pracy zgłosiło się w powiecie 260 nauczycieli. Jako pierwsza wznawia naukę szkoła podstawowa a Sierpcu, w opróżnionym budynku przy ul. Narutowicza (24 nauczycieli, 1.574 uczniów).

II.1945. Rozpoczyna działalność Gimnazjum i Liceum Ogólnokształcące w Sierpcu. Zajęcia w pierwszych tygodniach odbywają się w pomieszczeniach piekarni przy kościele klasztornym, na dwie zmiany (do czasu odremontowania budynku przy ul. Płockiej). Szkołą kieruje Zofia Gałęska.

11 - 27.III.1945. W wyniku reformy rolnej ziemię otrzymało 2.713 rodzin robotników rolnych oraz rolników mało- i średniorolnych. Pewną ilość ziemi otrzymały także rodziny rzemieślnicze i poległych, zasłużonych w walce z okupantem. Podzielono 12.452 ha. Miejscowym rolnikom przekazano też 548 gospodarstw poniemieckich.

III.1945. Władze powiatowe powołują pierwszą w dziejach miasta bibliotekę publiczną - Bibliotekę Powiatową. Liczy 800 wol. i mieści się przy ul. Stodólnej 9 w domu nauczycielki Zofii Sułkowskiej (kier. Barbara Strześniewska). Po połączeniu jej z powstałą w 1949r. Miejską Biblioteką, powstaje Powiatowa i Miejska Biblioteka Publiczna.

1.VII.1945. Miasto Sierpc liczy 7.870 mieszkańców (1939r. - ok.13.000).

VII.1945. Zarząd Miejski w Sierpcu organizuje przedszkole dla 145 dzieci i żłobek dla 36 dzieci.

1945. W związku z działaniami wojennymi, wyniszczeniem trzody chlewnej, bydła i koni, dostawami dla wojska, braków mężczyzn w wielu gospodarstwach, panuje b. trudna sytuacja aprowizacyjna (szczególnie w II połowie roku). Najbardziej zniszczonym wsiom w gminach Bieżuń i Rościszewo trzeba było udzielić pilnej pomocy (35 ton zboża i 150 ton ziemniaków). Trudności z pełną realizacją tanich przydziałów kostkowych, które otrzymywali tylko pracujący i ich rodziny. Normy przydziałów kostkowych (miesięczne) dla poszczególnych kategorii osób w kg: chleb - 7 -11, tłuszcz - 0,5 - 0,2, mięso - 0,5 - 1, ziemniaki - 6 - 12. Ceny wolnorynkowe są b. wysokie.

1945. Mieszkańcy pow. sierpeckiego biorą udział w zasiedlaniu Ziem Zachodnich i Północnych (pow. Susz w Okręgu Mazurskim). Do 31 października wyjechało na Ziemie Zachodnie 2.158 rodzin (9.955 osób). Zorganizowaną akcję przesiedleńczą zakończono w 15.III.1946r. Część przesiedleńców powróciła z uwagi na trudne warunki bytowe w nowych środowiskach.

25.V.1946. We wsi Zawidz został zamordowany przez funkcjonariuszy MO Franciszek Łazowski, prezes Zarządu Powiatowego polskiego Stronnictwa Ludowego, pracownik starostwa w Sierpcu. Pogrzeb F.Ł. zgromadził ok. 5.000 ludzi. W późniejszym okresie giną także dalsi działacze PSL: Stanisław Garstka, Wiesław Kisielewski, Wacław Rudziński i Eugeniusz Zgorzelski.

1.IX.1946.W związku ze staraniami mieszkańców, uruchomiono Liceum Ogólnokształcące w Raciążu.

1.IX.1946. W Sierpcu powstaje Publiczna Średnia Szkoła Zawodowa - o kierunkach nauczania metalowym i krawieckim. Jest to początek obecnego Zespołu Szkół Nr 1 - największej szkoły w mieście.

1946. Przemysł Sierpca to 3 młyny, 2 wiatraki, tartak, mleczarnia, 3 wytwórnie wód gazowanych, 2 kaflarnie, 2 kaszarnie elektryczne i 1 olejarnia.

1946. W powiecie działa 326 przedsiębiorstw handlowych, niemal wyłącznie prywatnych, od 1955r. większość sklepów prywatnych zlikwidowano. Potem większość sklepów przejęła PSS "Społem"; organizują je także GS "Samopomoc Chłopska" i przedsiębiorstwo MHD (Miejski Handel Detaliczny - od 1957r.). Podobne są dzieje rzemiosła, z tym, że prywatne odradza się mas owo już od 1956r.

1946. przy Powiatowej Radzie Związków Zawodowych powstaje Zespół Folklorystyczny Ziemi Sierpeckiej (zwany potocznie "Weselem Sierpeckim") - zasłużony dla rozwoju życia kulturalnego a szczególnie muzycznego w mieście. Zasłużeni organizatorzy: Zygmunt Stawski, Wacław Milke i Leopold Zbierzchowski.

3.XII.1947. Napad na Bieżuń grup podziemnych NZW: "Mściciela" (Henryka Gąsika) i "Słonego" (Franciszka Majewskiego). Zginęło 5 milicjantów: Jan Ilczuk, Zenon Tarkowski, Kazimierz Wilczakowski, Józef Dróżdż i Ryszard Kapuściński.

1948. Sierpc opuszcza ostatnie 8 rodzin żydowskich. Żydzi zasiedlali Sierpc ok. 500 lat (od końca XV wieku).

1948 - 1953. Na terenie pow. sierpeckiego (i sąsiednich) działa oddział "Puszczyka" (Wacława Grabowskiego) - ostatnia większa grupa podziemna.

I.1950. Dzięki staraniom dr Konstancji Jeśman otwarto w Sierpcu Poradnię Przeciwgruźliczą. Za zasługi w zwalczaniu gruźlicy K.J. (przybyła do Sierpca w 1947r.) odznaczona została w 1972r. Krzyżem Komendarskim OOP.

XII.1950. Rozpoczyna działalność stacja Pogotowia Ratowniczego w Sierpcu, kierowana przez dr Tomasza Rajkowskiego.

1954. W Sierpcu oddano do użytku czterokanałową lokomotywownię, co podniosło rangę węzła kolejowego.

1.I.1956. Z północno - wschodniej części powiatu sierpeckiego wyodrębniono nowy powiat żuromiński.

1956. Rozpoczyna działalność Powiatowy Dom Kultury w Sierpcu. Bardziej aktywna, szeroka działalność od 1964r. (trzy nowe pracownie: modelarska, fotograficzna i plastyczna).

1958. Oddano do użytku w Sierpcu nowoczesną Stację Ujęcia i Oczyszczalnię Wody, co umożliwiło szybką rozbudowę sieci wodociągowej w mieście. W 1958r. długość linii wodociągowych liczy 800 m (obecnie 111 km - tj. tyle ile wynosi odległość z Sierpca do Warszawy).

1958. Zelektryfikowanych jest 14,1% gospodarstw rolnych w pow. sierpeckim (najniższy odsetek w województwie).

1.IX.1959. W Studzieńcu rozpoczyna działalność Zasadnicza Szkoła Rolnicza a w 1976r. Technikum Rolnicze. Obecnie jest to Zespół Szkół Rolniczych.

1959. Początek budowy nowego gmachu dla szpitala w Sierpcu, z inicjatywy długoletniego dyrektora dr Feliksa Pokutyńskiego (ukończony w 1965r. już za dyrekcji dr Stefana Kośmidra).

I.1961. Powstaje Zasadnicza Szkoła Handlowa i Technikum Ekonomiczne w Raciążu.

1.IX.1961. Rozpoczyna działalność Technikum Ekonomiczne w Sierpcu (kierunki: ogólnogospodarczy i administracyjny).

1961. Powiat sierpecki został powiększony o 2 gromady znajdujące się dotychczas w pow. płockim (Lelice i Słupia).

1965. Oddany został do użytku nowo wybudowany duży budynek Przychodni Rejonowej przy ul. Słowackiego, mieszczący kilka placówek specjalistycznych i laboratorium. W tym samym roku przekazano do użytku Przychodnię Rejonową w Raciążu z jedyną w powiecie Izbą Porodową.

1965. Rozpoczyna działalność Wytwórnia Pasz Treściwych "Bacutil" w Sierpcu. W 1966r. wyprodukowała 27,5 tyś. ton koncentratów wysokobiałkowych i mieszanek (1981r. - 42,3 tyś. ton).

1.IX.1968. Rozpoczyna działalność w Sierpcu Szkoła Podstawowa Nr 4 - specjalna, dla uczniów z zaburzeniami w rozwoju umysłowym. Zajęcia początkowo w pomieszczeniach SP Nr3; 16 lutego 1970r. szkoła ta otrzymuje własny budynek i internat (przy obecnej ulicy Armii Krajowej).

6.X.1968. W Powiatowym Domu Kultury otwarto kawiarnię regionalną wyposażoną w meble ludowe i z ekspozycją rzeźby ludowej twórców regionu sierpeckiego.

1968. Sierpczanie zamieszkali w Warszawie utworzyli przy PTT - K Koło Ziemi Sierpeckiej zasłużone dla dokumentacji dziejów i popularyzacji Sierpca. Długoletnim prezesem Koła jest Jerzy Witkowski.

XI.1969. W Sierpcu powstaje Oddział Towarzystwa Naukowego Płockiego. Pierwszym prezesem jest Franciszek Mitura, wybitny działacz kulturalno - oświatowy. Oddział wydał kilka publikacji i zorganizował wiele odczytów naukowych i po pularnych (w latach 1969 - 1991 - 130).

Lata 60 - te. Następuje intensywny rozwój produkcji rolnej w powiecie, m.in. w latach 1960 - 70 pogłowie bydła wzrosło z 35 do 55 sztuk na 100 ha a trzody chlewnej z 59 do 80 sztuk. Rozwojowi sprzyjają intensywnie prowadzone melioracje (tylko w l. 1966 - 70 - 6 tyś. ha), wzrost zużycia nawozów sztucznych (z 34 kg na 1 ha w 1960r. do 105 kg w 1970r.), postępy elektryfikacji wsi (z 31% ogółu gospodarstw w 1955r. do 84% w 1970r.) a przede wszystkim korzystne warunki zbytu płodów rolnych.

Lata 60 -te. Renesans i bujny rozwój sierpeckiego ośrodka rzeźby ludowej. W 1957 na wystawie sztuki ludowej Mazowsza Płockiego prezentowane są rzeźby A. Breleckiego z Zawidza i W. Skórzyńskiego ze wsi Rumunki - Chwały. Rozgłos zdobywają prace w/w wymienionych oraz M. Ruszkowskiego, W. Krajewskiego, St. Dużyńskiego (byli przeważnie stolarzami lub cieślami). Młodsze pokolenie to m.in. M.Wierzchowski, S. Wierzbicki, J.Krajewski. Twórcy ci zdobywają liczne nagrody na wystawach, prace ich znajdują się w wielu galeriach polskich i zagranicznych.

1970. Na ogólnopolskiej wystawie "Sztuka Ludowa w 25 - leciu PRL' wielki sukces odnoszą twórcy z pow. sierpeckiego (na 24 prezentowanych artystów 7 pochodzi z tego powiatu).

1971. W Sierpcu powstaje Muzeum Etnograficzne, w l. 1971 - 73 zgromadzono w nim 1.174 eksponaty.

1971. Instytut sztuki PAN wydaje w ramach "Katalogu zabytków sztuki w Polsce", zeszyt 23 tomu X, poświęcony zabytkom pow. sierpeckiego (w opracowaniu Izabeli Golickiej i Hanny Sygietyńskiej).

1971. w związku z rozbudową Okręgowej Spółdzielni Mleczarskiej w Raciążu i wzrostem zapotrzebowania na fachowe kadry, w mieście tym powstaje Zasadnicza Szkoła Mleczarska i Technikum Mleczarskie.

31.V.1972. Uruchomiono nowo wybudowany browar w Sierpcu.

1972. Staraniem Oddziału Sierpeckiego Tow. Naukowego Płockiego w Sierpcu ukazała się publikacja "Sierpc - Studia i Materiały", gromadząca materiały do dziejów miasta i Ziemi Sierpeckiej. Szczególną wartość ma obszerna praca W.Sułkowskiego pt. "Z dziejów gospodarczych i społecznych Sierpca".

1973. W powiecie pracuje 48 lekarzy (1956 - 14). W 1971r. udzielili oni 261.144 porad (w 1956r. - 75.762).

1.IX.1974. Powstaje Zespół Szkół Zawodowych Nr 1 w Sierpcu. Jego zaczątkiem jest powstała w 1946r. Publiczna Szkoła Zawodowa.

III.1975. Powstaje w Sierpcu Park Etnograficzny wg programu opracowanego (planowo w 1978r.) przez dr Mariana Pokropka z katedry etnografii Uniwersytetu Warszawskiego. W 1985r., z połączenia Parku Etnograficznego i Muz eum, Powstaje Muzeum Wsi Mazowieckiej.

30.VI.1975. W związku z likwidacją powiatów w skali krajowej, znika też i pow. sierpecki. Wiele powiatowych funkcji administracyjnych jednak pozostaje (wykonuje je Urząd Rejonowy i specjalistyczne instytucje).

1981. Nakładem Towarzystwa Naukowego Płockiego, Oddział w Sierpcu, ukazała się praca Stefana K. Kuczyńskiego pt. "Pieczęcie i herb Sierpca" weryfikująca i porządkująca wiele podstawowych informacji o dziejach Sierpca.

1985. Otwarto dla zwiedzających Park Etnograficzny w Sierpcu - powołany oficjalnie w marcu 1975r. jako oddział Muzeum Etnograficznego w Sierpcu, utworzonego w 1971r. W 1987r. Muzeum i Park połączono w Muzeum Wsi Mazowieckiej. W chwili otwarcia udostępniono 26 budynków (1999r. - 58).

III.1986. Nakładem wydawnictwa "Książka i Wiedza" ukazała się książka Kajetana Dobrosielskiego pt. "Ziemia Sierpecka 1945 - 1947". Przedstawia wydarzenia społeczno - polityczne i gospodarcze początkowych lat władzy ludowej w pow. sierpeckim, z obszernym uwzględnienie m wydarzeń wojny domowej (w oświetleniu i interpretacji typowej w tym okresie).

1.IX.1990. Zarządzeniem Wojewody Płockiego powołano Urząd Rejonowy w Sierpcu, będący terenową ekspozyturą rządowej administracji ogólnej. Usuwa to częściowo niedogodności związane z likwidacją powiatów w 1975r. i stanowi pierwszy krok na drodze restytucji powiatu. Rejon obejmuje m. Sierpc i 6 gmin wiejskich.

1.VI.1990. Władza lokalna w mieście i gminach wraca w ręce samorządów lokalnych. 27.V. - wybory samorządowe wyłaniają 28 - osobową radę miejsko - gminną. 7

26.IX.1991. Podział dotychczasowej jednostki miejsko - gminnej na dwie: m. Sierpc i gminę miejską Sierpc.

22.VII.1992. Rozpoczyna działalność Związek Gmin Północnego Mazowsza, powołany z inicjatywy władz samorządowych Sierpca, którego celem jest gazyfikacja przewodowa 27 miast i gmin wiejskich w woj. płockim, ciechanowskim, toruńskim i włocławskim.

18.III.1993. Rozstrzygnięto konkurs na wspomnienia pod hasłem: "Sierpc i Ziemia Sierpecka w XX wieku" zorganizowany przez Miejską Bibliotekę Publiczną w Sierpcu. Wpłynęły 33 prace z których nagrodzono 9. 6 prac wydrukował kwartalnik "Notatki Płockie".

1.IX.1993. Odsłonięcie w Sierpcu Pomnika Ofiar Katyńskich,